W roku 1958 zespół pod kierunkiem Leona Łukaszewicza uruchomił pierwszą polską, poprawnie funkcjonującą maszynę cyfrową, nazwaną XYZ. Komunikacja z nią odbywała się przez konsolę sterującą oraz czytnik i drukarkę kart perforowanych, a rezultaty jej pracy można było też na bieżąco obserwować na ekranach oscyloskopów.

Stworzenie oprogramowania dla XYZ było sporym wyzwaniem, ale się powiodło i okazało jednym z głównych atutów tej maszyny. W ZAM (Zakład Aparatów Matematycznych) zawczasu podjęto prace nad kluczowymi elementami tego przedsięwzięcia – mikroasemblerem SAS (System Adresów Symbolicznych) i kompilatorem języka algorytmicznego SAKO (System Automatycznego Kodowania Operacji), nazwanego “polskim Fortranem”.

XYZ była maszyną liczącą w arytmetyce binarnej, zbudowaną z 4000 lamp elektronowych i 2000 diod. Wykonywała ona około 800 operacji na sekundę, co dawało jej przewagę szybkości nad wszystkimi maszynami cyfrowymi, jakie inne ośrodki krajowe w ciągu następnych kilku lat zdołały zaproponować.

Na standardowe pytanie dziennikarzy: Skąd się wzięła nazwa tego komputera? prof. Łukaszewicz miał zwyczaj odpowiadać: Początkową wersję nazwaliśmy ABC, a po niej były jeszcze następne.

Już wkrótce po uruchomieniu maszyna została oddana do regularnej eksploatacji, bo okazało się, że na wykonywanie obliczeń jest spore zapotrzebowanie. Praktyczna eksploatacja maszyny miała dla początków rozwoju polskiej informatyki przełomowe znaczenie. Po dostosowaniu konstrukcji XYZ do wymogów seryjnej produkcji zaczęto ją wytwarzać pod nazwą ZAM-2. W następnych latach tę linię kontynuowały komputery ZAM-21 i ZAM-41, choć w 1962 roku Zakład Aparatów Matematycznych przekształcono w IMM (Instytut Maszyn Matematycznych Polskiej Akademii Nauk).

wykorzystana grafika
domena publiczna – commons.wikimedia.org